Pİ SAYISININ GÜCÜ

 

Edebiyat dünyasında bile kendisine yer bulan bir sayı var karşımızda.

Pi sayısı.

Hepimizin bildiği haliyle 3,14 ve devamı.

Gelin görün ki onun gücünü keşfedenler, pi sayısını oluşturan rakamların düzenini takip ederek bir İngiliz lehçesi olan Pilish’i oluşturur.

Burada ardışık kelimelerin uzunluklarının π sayısının rakamlarıyla eşleştiği kısıtlı bir yazı stili söz konusu. Yani şiir ya da yazıda art arda gelen kelimelerdeki harf sayısı, pi sayısındaki rakamlarla eşleşiyor.

1900’lü yıllardan beri kullanılan bu teknikle yazılan ve pi sayısının ilk on bin rakamının kullanıldığı bir kitabın olduğunu tam bu noktada belirtmeden geçmek olmaz.

Kitabın ismi Not A Wake.

2010 yılında yayınlanmış.

O halde gücü her tarafa yayılan ve merak uyandıran bu özel sayının hikayesini öğrenme zamanı.

Pi sayısı (π) aslında Yunan alfabesinde ‘çevre’ anlamına gelen ‘περίμετρον’ sözcüğünün baş harfi.

Matematikte pi sayısı, bir çemberin çevresinin çapına oranı ile bulunuyor.

Burada çemberin büyük veya küçük olması pi sabitinin değerini değiştirmiyor.

Ve karşımıza daima hepimizin okul yıllarından hatırladığı 3,14 rakamı çıkıyor.

Matematikçilerin ‘sonsuz ondalık’ olarak adlandırdığı pi sayısı irrasyonel bir sayı. Başka bir deyişle basit bir kesir ile ifade edilemeyen gerçek bir sayı.

Yine de bilinen bu en eski sayıyı anlamak hiç kolay değil. 

Sonsuz bir ondalık sayı olduğu için, virgülden sonra sosuz bir sayı basamağı söz konusu. Bu da onun gizemini artıyor.

Elbette bu kadar çok rakamı akılda tutabilmek mümkün değil.

Ancak dünyanın farklı ülkelerinde, bu rakamları hafızasında tutmak için çalışan ve bunu kusursuzca başaran isimlere rastlamak mümkün.

Bence bu uğurda emek ve zaman harcayan herkes kendi alanında rekortmen. Üstelik neredeyse 70.000 basamağı ezberden sayıp Guinness Dünya Rekoruna girmeyi başarmak alkışı hak ediyor.

Pi sayısının tanınması tarihte çok eski yıllara dayanır.

İlk defa Babilliler ve Mısırlılar tarafından keşfedilip kullanılır.

Eski tarihi kaynaklara göre; Babiller pi sayısını yaklaşık 3,125; Mısırlılar ise 3,16 olarak belirler.

Bulunan tabletler ve yapılan incelemeler bu hesaplamaların milattan önceki yıllara aite olduğunu gösterir.

Pi sayısını hesaplamalarında kullanan ilk kişi dünyanın en büyük matematikçisi kabul edilen Yunanlı Arşimet olur.

Arşimet, Pisagor Teoremini kullanarak iki çokgenin alanını hesaplamayı başarır.

Tam 96 adet poligon kullanan matematikçi, çalışmasında pi sayısının değerini 3,1408 ile 3,14285 arasında bulur. Arşimet’in yaptığı bu hesaplamalar sonucunda pi sayısına ‘’Arşimet Sabiti’’ ismi de verilir.

1630 yılında Avusturyalı gökbilimci Christoph Grienberger pi sayısının virgülden sonraki 38 basamağını benzer bir yöntemle hesaplamayı başarır.

Sembolü ise ilk defa 1706 yılında İngiliz matematikçi William Jones kullanıp tanıtılır. Ancak herkes tarafından kabul görmesi bu tarihten tam 31 yıl sonra Leonhard Euler ismiyle olur.

1765 yılına gelindiğinde ise Alman matematikçi Johann Lambert tarafından pi’nin irrasyonel bir sayı olduğunu kanıtlanır. İşte matematik dünyasına sevdalı olan herkesi heyecanlandıran da bu neredeyse sonsuz sayıdaki sayı dizisi olur.

Günümüzde bilgisayarlar sayesinde bilinen basamak sayısı hayli uzar.

2019 yılında 50 trilyon basamakla rekor kırılır. Ancak 2021 yılına gelindiğinde bu rekor 62,8 trilyon rakamına ulaşır. İsviçreli bilim insanlarına ait olan son rekor tam 108 gün 9 saatlik hesaplamanın sonucu olur.

Peki matematik ya da fizik alanındaki en hassas ve zor hesaplamalar için pi sayısının virgülden sonraki kaç basamağı kullanılmalıdır derseniz?

Çoğu mühendis yedi haneden fazlasına gerek olmadığını savunurken; Nasa Uzay istasyonunda çalışan bilim insanları on beş haneyi yeterli görüyor.

Matematikçiler tarafından çok sevildiği için 14 Mart özel Pi Günü olarak kabul edilir ve 1998 yılından itibaren kutlanmaya başlar. 

İşte matematik dünyasında tarih boyunca hiç bitmeyen bir aşkla peşine düşülen; üstelik bununla sınırlı kalmayıp sanattan edebiyata birçok alanda da kendinden söz ettiren bir sabitin öyküsü.  

Bugüne kadar bir tekrar dizilimi tespit edilemediği için gizemini koruyacak olan Pi sayısının rekorunu her alanda zorlayanların devam etmesi umuduyla.

Sevgiyle kalın.

Belgin ERYAVUZ

16.01.2023

Kaynaklar: https://www.livescience.com; https://www.haberturk.com; https://www.matematiksel.org.