ÇALMA KAPIYI İÇERİDE YOKUM (1/2)

Herhangi bir belirsizlik karşısında tehdit algısı ile tetiklenirken, hepimizin yaşayabileceği bir duygu aslında korku.

Sevimsiz.

İnatçı.

Kapı çalmak gibi bir zarafeti de yok.

Pat diye aniden beliriyor içimizde.

Üstelik diğer duygularımızı rahatsız ediyor.

Bu nedenle hemen hepimiz bir şekilde bilinçli ya da bilinçsiz, onun girdabına yakalanıyor, kapıyı çaldığı anda tereddütsüz açmış bulunuyoruz. 

Bu konuya emek veren John B. Watson, Robert Plutchik, Paul Ekman gibi bazı psikologlar; korkunun doğumla başlayan küçük duygu dizilerinden birisi olduğunu ileri sürüyor. Eğer ortada dış tehditler, zorlayıcı duygusal unsurlar varsa korku; böyle nedenler yokken kendiliğinden ortaya çıkmışsa anksiyete olarak isimlendirileceğini belirtiyor.

Korkunun duyguları ele geçirmesi hakkında yapılan sayısız sosyal deney var.

Bunlardan bir tanesi de çoğumuzun bildiği Stephenson deneyi (Beş maymun deneyi) 

Özellikle hayvan davranışlarını ve öğrenmeye dayalı davranış değişikliklerini inceleyen G.R. Stephenson’a ait.

Şimdi gelin ‘maymun-muz-korku’ deneyine bir göz atalım.

Önce büyükçe bir kafes hazırlanır. Kafesin üst kısmına maymunların hepsini ıslatacak şekilde basınçlı soğuk su düzeneği kurulur.

Tam orta kısmına bir merdiven, onun tepesine de büyükçe bir hevenk muz asılır. Artık sıra beş denek maymununu içeriye almaya gelir.

İçeriye alınan maymunlar ilk bakışta muzları fark eder. Her biri tek tek merdivene yönelip muzu almak ister. İşte tam o anda; yani maymunlar muza yaklaşamadan; üzerilerine basınçlı soğuk su sıkılır. Hepsi birden ıslanır. Merdivenden düşen maymunun yerini yenisi alır. Ve ardından diğerleri.

Her defasında muza yeltenen, akabinde merdivenden düşen ve hep beraber ıslanan maymunlar şaşkındır. Yine de hiç biri muzun peşini bırakmaya ve pes etmeye niyetli değildir.

Bir, iki… denemeler birbirini izler. Her maymun muza sahip olabilmek için çabalar. Ancak hepsinin akıbeti aynıdır. Tazyikli soğuk su ile ıslanmak ve acı hissetmek.

Aradan bir süre geçtikten sonra, maymunlar arasında farklı bir davranış gözlenir. Maymunlardan hangisi muza yönelse, diğerleri onu engellemeye başlar.

Artık deneyin ikinci aşamasına geçme zamanıdır.

Soğuk su kapatılır. Maymunlardan bir tanesi dışarı alınır. Yerine deneyden habersiz yeni bir maymun getirilir.

Yeni maymunun ilk işi kafese girer girmez muza yönelmek olur elbette. Bunun için merdivenlere tırmanır.

İşte kıyamette orada kopar. (devamı 2/2’de)

Sevgiyle kalın.

Belgin ERYAVUZ

27.05.2020