Edebiyat dünyasında bile kendisine yer bulan bir sayı var karşımızda.
Pi
sayısı.
Hepimizin
bildiği haliyle 3,14 ve devamı.
Gelin
görün ki onun gücünü keşfedenler, pi sayısını oluşturan rakamların düzenini
takip ederek bir İngiliz lehçesi olan Pilish’i oluşturur.
Burada
ardışık kelimelerin uzunluklarının π sayısının rakamlarıyla eşleştiği kısıtlı
bir yazı stili söz konusu. Yani şiir ya da yazıda art arda gelen kelimelerdeki
harf sayısı, pi sayısındaki rakamlarla eşleşiyor.
1900’lü
yıllardan beri kullanılan bu teknikle yazılan ve pi sayısının ilk on bin
rakamının kullanıldığı bir kitabın olduğunu tam bu noktada belirtmeden geçmek
olmaz.
Kitabın
ismi Not A Wake.
2010
yılında yayınlanmış.
O
halde gücü her tarafa yayılan ve merak uyandıran bu özel sayının hikayesini
öğrenme zamanı.
Pi
sayısı (π) aslında Yunan alfabesinde ‘çevre’ anlamına gelen ‘περίμετρον’
sözcüğünün baş harfi.
Matematikte pi sayısı, bir çemberin çevresinin çapına oranı ile bulunuyor.
Burada
çemberin büyük veya küçük olması pi sabitinin değerini değiştirmiyor.
Ve
karşımıza daima hepimizin okul yıllarından hatırladığı 3,14 rakamı çıkıyor.
Matematikçilerin
‘sonsuz ondalık’ olarak adlandırdığı pi sayısı irrasyonel bir sayı. Başka bir
deyişle basit bir kesir ile ifade edilemeyen gerçek bir sayı.
Yine
de bilinen bu en eski sayıyı anlamak hiç kolay değil.
Sonsuz
bir ondalık sayı olduğu için, virgülden sonra sosuz bir sayı basamağı söz
konusu. Bu da onun gizemini artıyor.
Elbette
bu kadar çok rakamı akılda tutabilmek mümkün değil.
Ancak
dünyanın farklı ülkelerinde, bu rakamları hafızasında tutmak için çalışan ve
bunu kusursuzca başaran isimlere rastlamak mümkün.
Bence
bu uğurda emek ve zaman harcayan herkes kendi alanında rekortmen. Üstelik neredeyse
70.000 basamağı ezberden sayıp Guinness Dünya Rekoruna girmeyi başarmak alkışı
hak ediyor.
Pi
sayısının tanınması tarihte çok eski yıllara dayanır.
İlk
defa Babilliler ve Mısırlılar tarafından keşfedilip kullanılır.
Eski tarihi kaynaklara göre; Babiller pi sayısını yaklaşık 3,125; Mısırlılar ise 3,16 olarak belirler.
Bulunan
tabletler ve yapılan incelemeler bu hesaplamaların milattan önceki yıllara aite
olduğunu gösterir.
Pi
sayısını hesaplamalarında kullanan ilk kişi dünyanın en büyük matematikçisi
kabul edilen Yunanlı Arşimet olur.
Arşimet,
Pisagor Teoremini kullanarak iki çokgenin alanını hesaplamayı başarır.
Tam
96 adet poligon kullanan matematikçi, çalışmasında pi sayısının değerini 3,1408
ile 3,14285 arasında bulur. Arşimet’in
yaptığı bu hesaplamalar sonucunda pi sayısına ‘’Arşimet Sabiti’’ ismi de verilir.
1630
yılında Avusturyalı gökbilimci Christoph Grienberger pi sayısının virgülden
sonraki 38 basamağını benzer bir yöntemle hesaplamayı başarır.
Sembolü
ise ilk defa 1706 yılında İngiliz matematikçi William Jones kullanıp tanıtılır.
Ancak herkes tarafından kabul görmesi bu tarihten tam 31 yıl sonra Leonhard
Euler ismiyle olur.
1765
yılına gelindiğinde ise Alman matematikçi Johann Lambert tarafından pi’nin irrasyonel
bir sayı olduğunu kanıtlanır. İşte matematik dünyasına sevdalı olan herkesi
heyecanlandıran da bu neredeyse sonsuz sayıdaki sayı dizisi olur.
Günümüzde bilgisayarlar sayesinde bilinen basamak sayısı hayli uzar.
2019
yılında 50 trilyon basamakla rekor kırılır. Ancak 2021 yılına gelindiğinde bu
rekor 62,8 trilyon rakamına ulaşır. İsviçreli
bilim insanlarına ait olan son rekor tam 108 gün 9 saatlik hesaplamanın sonucu
olur.
Peki
matematik ya da fizik alanındaki en hassas ve zor hesaplamalar için pi
sayısının virgülden sonraki kaç basamağı kullanılmalıdır derseniz?
Çoğu
mühendis yedi haneden fazlasına gerek olmadığını savunurken; Nasa Uzay
istasyonunda çalışan bilim insanları on beş haneyi yeterli görüyor.
Matematikçiler tarafından çok sevildiği için 14 Mart özel Pi Günü olarak kabul edilir ve 1998 yılından itibaren kutlanmaya başlar.
İşte
matematik dünyasında tarih boyunca hiç bitmeyen bir aşkla peşine düşülen; üstelik
bununla sınırlı kalmayıp sanattan edebiyata birçok alanda da kendinden söz
ettiren bir sabitin öyküsü.
Bugüne
kadar bir tekrar dizilimi tespit edilemediği için gizemini koruyacak olan Pi
sayısının rekorunu her alanda zorlayanların devam etmesi umuduyla.
Sevgiyle
kalın.
Belgin
ERYAVUZ
16.01.2023
Kaynaklar:
https://www.livescience.com; https://www.haberturk.com; https://www.matematiksel.org.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder